“Ucuz al, pahalı sat” sözü yatırımcılar arasında sıkça tekrarlanan bir mottodur. Ancak bizim için “ucuz” veya “pahalı” ne anlama gelir? İşte bu noktada çapa etkisi devreye girer.

Psikologlar Amos Tversky ve Daniel Kahneman tarafından ilk kez tanımlanan çapa etkisi, karmaşık durumlarda bir referans noktası belirleme yönündeki bilişsel ihtiyacımızı açıklar. Yatırım bağlamında bu, ilk referans noktalarına olan psikolojik bağlılık şeklinde ortaya çıkar: alış fiyatı, analist tahminleri, geçmiş zirve ve dip seviyeleri ya da halka arz değerlemeleri. Nasıl ki bugünün sıcaklığını dünkü ölçüme göre değerlendiriyorsak, yatırımcılar da çoğu zaman bu keyfi çapaları, piyasa koşulları veya temeller tamamen değişmiş olsa bile, gelecekteki kararlarını yönlendirmek için kullanır.

Araştırmalar çapa etkisinin son derece kalıcı olduğunu göstermektedir. Yatırımcılar, ilk çapayı mantıken geçersiz kılacak çelişkili bilgiler alsalar bile, o ilk referans noktasının etkisi karar süreçlerini şekillendirmeye devam eder ve çoğu zaman finansal açıdan olumsuz sonuçlara yol açar.

Peki, çapa etkisi yatırım alışkanlıklarımızı nasıl etkiler?

Bir yatırımcı, aldığı hisseyi ilk fiyata sabitleyerek piyasa koşullarını veya temelleri göz ardı edebilir. Düşüşte olan bir hisseyi, fiyatın alış seviyesine dönmesini umarak elinde tutabilir veya keyfi bir hedef fiyata bağlı kalarak kârda olan bir hisseyi erken satabilir.

Kripto para piyasası, gelişen çapa etkisine güçlü bir örnek sunar. Bitcoin, 2024’te beklentileri aşarak 100.000 USD seviyesini geçip 180.000 USD’nin üzerine çıktı ve yatırımcılar için yeni psikolojik çapalar yarattı. 2021’deki 87.000 USD zirvesine takılı kalanlar bu büyük yükselişle haklı çıkarken, şimdiki yatırımcılar bu eşi benzeri görülmemiş seviyelere sabitlenme tehlikesiyle karşı karşıya. Analistler 2025’in sonuna kadar 200.000–250.000 USD aralığında hedefler öngörüyor. Ancak tehlike, yatırımcıların bu son zirvelere sabitlenerek, kaçınılmaz düzeltmelerde yanlış zamanlamalı kararlar vermesinde yatıyor.

Yatırımcılar çapa etkisini nasıl aşabilir?

Öncelikle, bu önyargının varlığını kabul etmek gerekir. Sonrasında ise kapsamlı analiz ve veriye dayalı bilgiye yönelmek önemlidir. Tarihsel verilerin yeri vardır, fakat yalnızca geniş ve güncel verilere dayanarak alınan kararların başarı şansı daha yüksektir.

Ayrıca, uzun vadeli bir yatırım stratejisi benimsemek, çapanın etkisini azaltabilir. Kalıcı eğilimlere odaklanmak, geçici dalgalanmalara bağlı kalmayı engeller.

Çapa etkisi bilişsel bir kestirme olsa da, etkisini anlamak ve onu bilinçli şekilde azaltmaya yönelik adımlar atmak, yatırımcıların dinamik yatırım ortamında daha bilinçli kararlar almasına yardımcı olabilir.